در صورت بروز هرگونه مشکلات ناباروری در زنان، دلایل آن و انتخاب روش‌‌های مناسب، پزشک معالج شما می‌تواند بهترین راه درمان را با استفاده از آزمایش‌های مربوطه انجام دهد. تا پایان این مقاله همراه ما باشید تا با آزمایش‌های گوناگونی که توسط پزشک برای تشخیص ناباروری در زنان مورد بررسی قرار می‌گیرد، آشنا شوید.

سابقه‌ی پزشکی و معاینه

معاینه و بررسی سابقه‌ی پزشکی پیش از هر اقدامی اولویت اول پزشک برای علل این عارضه در بانوان می‌باشد.

• تهیه‌ی لیستی از بیماری‌ها و عمل‌های انجام شده
• اخذ اطلاعات از سابقه‌ی عادت ماهانه
• بررسی شرایط زمانی و روش‌ها در برقراری رابطه جنسی
• استفاده از دخانیات
• سابقه‌ی مصرف داروهای خاص

موارد ذکر شده از مراحلی هستند که پزشک برای سنجش مشکل ناباروری، انجام می‌دهد. با بررسی و دریافت اطلاعات به صورت دقیق، پزشک معالج در صدد آن است تا معایناتی را روی دهانه رحم، واژن و هم‌چنین با توجه به سوابق پزشکی زن، آزمایش‌هایی در خصوص علل این مشکل انجام دهد. علاوه بر این در برخی از موارد ممکن است پزشک آزمایش آنالیز اسپرم را برای مرد نیز تجویز کند.

آزمایش بررسی سطح هورمون‌ها

آزمایش خونی از مواردی است که جهت بررسی سطح هورمون موثر در عمل باروری، در زنانی که مشکل باروری دارند توسط پزشک انجام می‌شود.

هدف از آزمایش خون، بررسی ذخیره تخمدان (تعداد فولیکول‌ها)، بررسی مشکلاتی تاثیرگذار در فرایند تخمک‌گذاری و کیفیت تخمک‌ها می‌باشد، که کمک شایانی به تجویز صحیح پزشک می‌کند.

این آزمایش‌ها برای اندازه‌گیری سطح‌هورمون‌هایی نظیر: تخمدانی و تیروئیدی که خود شامل: هورمون‌های lh، fsh، پروژسترون، تستوسترون، پرولاکتین، تیروئید و هورمون هیپوفیزی صورت می‌گیرد.

برای هر کدام از این هورمون‌ها پزشک آزمایش‌های جداگانه تجویز می‌کند. به طور مثال: در روز سوم عادت ماهانه، هورمون fsh و دیگر هورمون‌ها مانند: هورمون lh، استرادیول e2 و پرولاکتین را اندازه‌گیری می‌کند.

در این آزمایش می‌توان اینگونه نتیجه گرفت، که اگر سطح هورمون lh و fsh بالا باشد دلیل بر نارسایی زودرس تخمدان بوده، هم‌چنین اگر سطح هورمون fsh پایین و سطح هورمون lh بالا باشد، دلیل بر سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و یا مشکل در فاز لوتئال عادت ماهانه است.

در نظر داشته باشید ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری در سطح هورمون مانند: اینهیبین b جهت بررسی ذخایر تخمدان، تعیین سطح هورمون آنتلی‌مولرین یا amh جهت عملکرد تخمدان و هم‌چنین آزمایش‌های دیگری در کنار آزمایش هورمونی جهت بررسی بیماری‌های خودایمنی یا دیابت تجویز نماید.

فراموش نکنید بررسی سطح هورمون پرولاکتین و هورمون‌های تیروئید از اهمیت بالایی برخوردارند؛ چرا که تاثیر بسزایی در میزان باروری دارند.

آزمون چالش تحمل کلومیفن‌سیترات

آزمون چالش تحمل کلومیفن‌سیترات، از نمونه آزمایش‌هایی است که جهت ارزیابی ذخایر تخمک صورت می‌گیرد.

در اقدام اول پزشک توسط آزمایش خون که از روز سوم عادت ماهانه گرفته شده؛ میزان سطح هورمون fsh و استرادیول e2 را مورد بررسی قرار می‌دهد و با توجه به آن؛ از روز ۵ تا ۹ عادت ماهانه، دوز مشخصی از قرص کلومیفن‌سیترات که ۱۰۰ میلی‌گرم در روز است؛ را برای زن تجویز می‌کند.

قبل و بعد از مصرف قرص کلومیفن‌سیترات جهت مقایسه تغییرات دو هورمون؛ می‌تواند اطلاعات دقیقی به پزشک بدهد.

بنابراین در روز دهم عادت ماهانه دوباره آزمایش خون برای اندازه‌گیری هورمون صورت می‌گیرد.

طبق آزمایشات میزان هورمون fsh باید در روز دهم به نسبت روز سوم کمتر باشد. اگر در روز سوم و یا دهم میزان سطح هورمون fsh بالا باشد این بدان معنا است که؛ مشکل در تخمدان و نارسایی تخمدان وجود دارد.

تصویربرداری و آزمایش‌های دیگر

زمانی که با انجام آزمایش‌های اولیه برای بررسی ناباروری به مشکل غیر عادی بر نخوردید؛ نیاز به آزمایش رحم و لوله‌های رحم می‌باشد. در این بخش به ۳ روش جهت بررسی مشکلات رحم توسط پزشک برای افزایش دقت تشخیص این عارضه در زنان می‌پردازیم.

1. سونوهیستروگرافی
2. هیستروسالپنگوگرافی (hsg)
3. هیستروسکوپی
4. لاپاراسکوپی

تحقیقات نشان داده است که تمام روش‌های فوق به یک میزان در تشخیص ناباروری در زنان دقیق و موثر هستند.

اما سونوهیستروگرافی یا سونوگرافی با استفاده از محلول سالین گزینه‌ی مناسب برای تشخیص با ظریب درد کمتری نسبت به دیگر روش‌ها می‌باشد.

سونوگرافی و سونوهیستروگرافی برای تشخیص ناباروری در زنان

برای بررسی تخمدان و رحم از روش تصویربرداری سونوگرافی استفاده می‌کنند. در این روش با استفاده از امواج صوتی، بدون درد و خطر صورت می‌گیرد.

تشخیص کیست تخمدان و تومور، شناسایی هورمون فیبروئید و بسته شدن مجاری ادرار از ویژگی‌های این روش می‌باشد.

علاوه بر این نوعی دیگر از سونوگرافی به نام سونوهیستروگرافی وجود دارد؛ که با استفاده از محلول سالین و تزریق آن به درون رحم سبب بهتر دیده شدن رحم می‌شود. این روش نسبت به سونوگرافی در تشخیص، دقیق‌تر است. هم‌چنین یکی از بهترین گزینه‌ها جهت تشخیص تخمدان پلی‌کیستیک (pcos) می‌باشد.

هیستروسکوپی برای تشخیص ناباروری در زنان

در این روش با استفاده از لوله‌‌ای باریک به نام هیستروسکوپ که به سر آن نور و دوربین متصل است را وارد رحم می‌کنند و هیچ نیازی به ایجاد برش و بریدگی نیست.

هم‌چنین برای بهتر دیده شدن داخل رحم از محلول سالین یا گاز دی‌اکسیدکربن پر می‌کنند.

از هیستروسکوپی جهت تشخیص برخی از اختلالات مانند:

• پولیپ
• آندومتریوز
• فیبروئید
• وجود بافت زخم در دستگاه تناسلی
• و بسته شدن لوله‌های رحم

استفاده می‌کنند.

در روش هیستروسکوپی میزان درد و عوامل دیگر متغیر است. چرا که ممکن است خطر خونریزی، عفونت و واکنش آلرژیک به داروی بی‌حسی به میزان کم وجود دارد.

هیستروسالپنگوگرافی

از کاربردهای مهم این روش، تشخیص بسته شدن لوله‌های رحم و نیز ناهنجاری‌های رحم می‌باشد.

شیوه‌ی استفاده از این روش به گونه‌ای است که پزشک به وسیله‌ی لوله، نوعی رنگ خاص را به داخل رحم تزریق می‌کند تا به این ترتیب رنگ وارد لوله‌های رحم می‌شود. زمانی که لوله‌های رحم از رنگ پر شدند، تصویربرداری صورت می‌گیرد.

اگر رنگ از انتهای لوله‌های رحم خارج شود مشکلی در انسداد رحم وجود ندارد؛ اما در غیر این صورت با مشاهده ناهنجاری‌های رحم روش hsg مجدد تکرار می‌شود.

در نظر داشته باشید در برخی شرایط ممکن است جواب هیستروسالپنگوگرافی به صورت کاذب منفی یا مثبت شود.

بنابراین علت تکرار این روش در جهت بررسی عارضه‌هایی مانند: ناهنجاری‌های رحم و لوله‌های رحم، پولیپ آندومتر و تومور فیبروئیدی می‌باشد.

قبل از انجام hsg ممکن است پزشک برای شما آنتی بیوتیک تجویز نماید، زیرا در برخی موارد احتمال وجود عفونت کم در دستگاه تناسلی و هم‌چنین دچار ناراحتی‌هایی اعم از گرفتگی ماهیچه‌ها می‌شود.

پژوهش‌های انجام گرفته نشان می‌دهد؛ در زنانی که مشکل ناباروری آن‌ها مشخص است، بعد از شست و شوی لوله‌های رحم به وسیله‌ی لیپیدول، باروری به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.

آزمایش بعد از نزدیکی یا pct

از این آزمایش جهت بررسی تحرک اسپرم در مایع مخاطی دهانۀ رحم و واژن زن صورت می‌گیرد.

اولین آزمایشی است که پزشک معالج برای تشخیص این عارضه بعد از نزدیکی تجویز می‌کند. از شرایط پزشک این است که تا ۳ روز نباید نزدیکی جنسی داشت و هم چنین توصیه می‌کند بعد از نزدیکی ۱ تا ۵ ساعت بعد اقدام به آزمایش کنند.

بهترین زمان برای انجام آزمایش pct از روزهای ۱۱ تا ۱۶ عادت ماهانه می‌باشد؛ چرا که بیشترین حجم ترشحات واژن و دهانه رحم در این بازه‌ی زمانی وجود دارد.

با نمونه‌برداری از این ترشحات میزان تحرک و حضور اسپرم بررسی می‌شود.

در این آزمایش ممکن است عامل اصلی وجود تعداد بسیاری اسپرم کم تحرک و یا مرده، نشان دهنده‌ی سیستم ایمنی بدن زن در برابر اسپرم باشد. برای رفع آن پزشک روش تلقیح درون رحمی یا iui را در خواست می‌کند.

آزمایش بررسی ذخیرۀ تخمدان

در برابر افزایش سن بانوان، تعداد فولیکول که رابطه مستقیم با ذخیره‌ی تخمک دارد کاهش می‌یابد. در چنین مواردی پزشک با بررسی میزان ذخیره تخمک، می‌تواند در مورد تشخیص ناباروری در زنان روش‌های درمانی موثری پیشنهاد کند.

در این بخش به نمونه‌هایی از آزمایش بررسی ذخیرۀ تخمدان برای تشخیص ناباروری در زنان می‌پردازیم:

ارزیابی حجم تخمدان‌ها

در اینجا هر چه میزان حجم تخمدان‌ها کمتر باشد، در نتیجه میزان تخمک باقی مانده نیز کمتر خواهد بود.

تعداد فولیکول‌های آنترال

از انواع فولیکول‌هایی هستند که بالغ می‌شوند اما به فولیکول غالب تبدیل نمی‌شوند و در نهایت یک کیسۀ پر از مایع تشکیل می‌دهند.

پزشک تعداد فولیکول‌ها را شمارش می‌کند تا بتواند به وسیله‌ی آن به بررسی ذخیره باقی مانده تخمدان بپردازد؛ که این کار را با روش سونوگرافی واژینال انجام می‌دهد.

در این بخش هر چه تعداد فولیکول آنترال کمتر باشد، شانس باروری نیز کاهش می‌یابد.

میزان هورمون آنتی‌مولرین

تولید این هورمون توسط فولیکول‌های تخمدان صورت می‌گیرد. بهترین آزمایش در این بخش آزمایش خون است؛ که به وسیله‌ی آن می‌توان بیشترین سطح بالای تخمدان و هم‌چنین به صورت دقیق ذخایر تخمدان و عمر آن را تشخیص داد.

آزمایش هورمون fsh روز سوم

این آزمایش در روز سوم دوره قاعدگی زن اندازه‌گیری می‌شود که می‌تواند اطلاعات دقیقی از سایر هورمون‌ها مانند: lh و e۲ در اختیار پزشک معالج قرار دهد.

اندازه‌گیری اینهیبین b

این هورمون عامل مهمی در رشد می‌باشد که تولید آن در تخمدان صورت می‌گیرد.

اندازه‌گیری اینهیبین b کمک شایانی به پزشک جهت اندازه گیری میزان ذخیره‌ی تخمدان می‌کند. با استفاده از آزمایش خون می‌توان میزان این هورمون را سنجید که اگر کم باشد بیان‌کننده کم بودن تخمک‌ها است.

سخن آخر

در نظر داشته باشید تمام مراحل و انواع آزمایش‌های ذکر شده در این مقاله برای درمان و تشخیص ناباروری در زنان و تشخیص اینکه به کدام روش برای درمان نیاز است توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود.

منبع :ژرسه