اختلال خلقی فصلی؛ علائم و درمان آن

یک روز ابری و گرفته خیلی‌ها را می‌تواند بد خلق و افسرده کند اما درصد کمی از افراد ممکن است کل فصل زمستان را درگیر افسردگی جدی به نام اختلال خلقی – فصلی یا Seasonal Affective Disorder باشند. اختلال خلقی فصلی هر ساله یک تا ده درصد از جمعیت را گرفتار می‌کند. علت این اختلال هنوز ناشناخته است، اما دانشمندان در حال پیدا کردن سرنخ‌های بیولوژیکی آن هستند. بنا بر گزارشی از موسسه ملی سلامت، موفقیت شیوه‌ی نور درمانی در درمان این اختلال باعث ارائه این تئوری شده است که، کاهش ساعات روشن شبانه روز طی ماههای پاییز و زمستان، ریتم شبانه روزی را در برخی از افراد مختل کرده و موجب افسردگی می‌شود.

علائم اختلال خلقی – فصلی در پاییز و زمستان (شدیدتر) بروز می‌کند.

علائم

علائم اختلال خلقی – فصلی مشابه علائم افسردگی‌اند: ناامیدی، اندوه، حساسیت پذیری، از دست دادن علاقه نسبت به سرگرمی‌ها، مشکل در دقت و تمرکز، خستگی و کناره گیری از خانواده و دوستان همگی از علائم اختلال خلقی – فصلی هستند.

برخی از افسردگی‌ها موجب کاهش وزن می‌شوند، اما افراد دچار اختلال خلقی – فصلی معمولا دچار افزایش اشتها شده و وزن اضافه می‌کنند. اختلال خلقی – فصلی معمولا با خواب آلودگی طی روز و کمبود انرژی شناخته می‌شود. هر چند بسیاری از علائم اختلال خلقی – فصلی مشابه علائم افسردگی‌اند، اما افراد دچار اختلال خلقی – فصلی سیکلی سالیانه از علائم افسردگی دارند و سپس به دنبال آن، دوره‌ای نیز بدون علامت‌اند.

اولین چیزی که باید بدانید این است که طبیعی است گاهی بی‌حوصله و افسرده باشید، اما اگر مکررا و در بیشتر روزها این احساس را دارید و نمی‌توانید از آن خلاص شوید، پس باید به پزشک مراجعه کنید، مخصوصا اگر خواب‌تان هم بهم ریخته باشد یا به این فکر کنید که اصلا دوست ندارید زنده باشید.

ممکن است هر سال دچار اختلال خلقی – فصلی نشوید اما اگر این اختلال را داشته باشید، تقریبا ۷۰ درصد از سال را گرفتار آن خواهید بود. بنابراین اگر مجموع آن را در نظر بگیرید، می‌تواند شبیه اختلال افسردگی اصلی باشد.

آزمایشات و تشخیص

پزشکان، اختلال خلقی – فصلی را از طریق یک سری سوالات در مورد علائم تشخیص می‌دهند. معمولا تنها زمانی به آزمایشات فیزیکی نیاز است که تشخیص سایر علت‌های علائم افسردگی لازم باشد. گاهی به یک بررسی روانشناسی برای تشخیص انواع شدیدتری از اختلال خلقی – فصلی نیاز است.

اختلال خلقی – فصلی را زیر مجموعه‌ی اختلال افسردگی یا اختلال دو قطبی می‌دانند و تشخیص آن از سایر مشکلات روانی می‌تواند کار سختی باشد.

معیارهای تست‌های تشخیصی اختلال خلقی – فصلی شامل موارد زیر می‌شود: فرد دست کم دو سال پشت سر هم و در یک فصل ، علا‌ئم افسردگی و سایر علائم را داشته باشد. دوره‌های افسردگی، دوره‌هایی بدون افسردگی را به دنبال داشته باشند و تغییرات خلقی یا رفتاری، هیچ علت دیگری نداشته باشند. بیشتر افراد دچار اختلال خلقی – فصلی، علائم این اختلال را در پاییز و زمستان دارند اما ندرتا این علائم در ماههای تابستان نیز بروز می‌کنند.

علائم تابستانی اختلال خلقی – فصلی شامل اضطراب، حساسیت پذیری، کاهش وزن، از دست دادن اشتها و بیخوابی می‌شود.

درمان

درمان اختلال خلقی – فصلی انواع گوناگونی دارد، زیرا یک نفر ممکن است نسبت به شخصی دیگر، پاسخ متفاوتی به یک شیوه‌ی درمانی بدهد. یکی از روشهای درمانی، نور درمانی از یک لایت باکس است که معمولا به مدت ۳۰ دقیقه در صبح انجام می‌شود و یک حباب فلوروسنت، نور روز را تقلید می‌کند. شما چند قدم دورتر از باکس می‌نشینید و نور را دریافت می‌کنید. این درمان برای افرادی که افسرگی زمستانی دارند بسیار موثر است. بنا به گفته‌ی آنهایی که تحت این درمان قرار می‌گیرند، در عرض چند روز، احساس انرژی بیشتری می‌کنند و خلق و خوی‌شان بهتر می‌شود.

پزشکان توصیه می‌کنند پیش از نور درمانی یا لایت تراپی حتما با یک پزشک مشورت کنید. تحت نظر یک پزشک یا کارشناس بودن باعث می‌شود بهترین نتیجه را از درمان خود بگیرید. پزشک می‌تواند برای‌تان تجویز کند چه زمانی و چگونه از لایت تراپی استفاده کنید. در صورت موثر بودن شیوه‌ی نور درمانی، علائم بهبودی باید در عرض سه تا چهار هفته دیده شوند.

پزشک ممکن است برای‌تان داروهای ضد افسردگی تجویز کند. یکی از داروهایی که معمولا برای اختلال خلقی – فصلی تجویز می‌شود، بوپروپیون است. چند هفته طول می‌کشد تا اثرات دارو را ببینید.

رفتار درمانی شناختی (CBT) نیز می‌تواند به کنترل علائم افسردگی ناشی از اختلال خلقی – فصلی کمک کند. طی جلسات درمانی از بیمار خواسته می‌شود افکار منفی را که موجب ناراحتی‌شان می‌شود شناسایی کنند. سپس درمانگر مهارت‌هایی را به فرد بیمار آموزش می‌دهد تا با کمک آنها، افکار منفی خود را تصحیح و کنترل کند. محققان اخیرا دریافته‌اند شیوه‌ی رفتار درمانی شناختی و داروهای ضد افسردگی با هم موثر خواهند بود.

سایر راهکارها

لایت تراپی، داروهای ضد افسردگی، رفتار درمانی شناختی و یا ترکیبی از این رویکردها، اولین گزینه‌های درمانی برای درمان اختلال خلقی – فصلی هستند. پزشکان به افراد دچار این اختلال توصیه می‌کنند تا جایی که ممکن است از نور طبیعی روز استفاده کنند، مثلا با قدم زدن در فضای باز یا نشستن کنار پنجره. ورزش کردن و ارتباط با خانواده و دوستان نیز می‌تواند علائم اختلال خلقی – فصلی را کاهش بدهد.

تمرین‌های ذهنی – بدنی مانند یوگا، مدیتیشن و تصویر سازی هدایت شده نیز می‌تواند به فرد بیمار کمک کند حسی از نشاط همراه با تصویری مثبت خلق کند. به گزارش Mayo Clinic، بعضی از افراد درمان‌های گیاهی و مکمل‌های غذایی را برای کاهش علائم اختلال خلقی – فصلی به کار می‌برند اما این راهکارها ممکن است با داروهای شیمیایی تداخل ایجاد کرده و عوارض جانبی داشته باشند. بنابراین بهتر است پیش از تصمیم با پزشک‌تان مشورت کنید.

یکی از چالش‌های رایج در درمان اختلال خلقی – فصلی، دوره‌ی آزمون و خطایی است که برای پیدا کردن مناسب‌ترین روش درمان برای افراد باید طی شود، اما این دوره‌ انتظار بر اساس تحقیقی اخیر می‌تواند حذف شود.

رتینا یا شبکیه‌ی چشم انسان در اختلال خلقی – فصلی عملکرد متفاوتی دارد. بنابراین دانشمندان، واکنش شبکیه بیماران را نسبت به نور ارزیابی کردند تا پیش بینی کنند چه درمانی برای هر کسی بهترین خواهد بود. در آینده این شیوه‌ی شخصی سنجش می‌تواند درمان بیماران را سرعت بدهد.