بلوغ زودرس کودکان/سلامت

چند روز قبل پسر کوچولوي يکي از دوستانم را ديدم و به شوخي به مادرش گفتم چقدر پشمالوست! گفتن اين جمله همان و وا شدن سر درددل مادرش همان. او در حالي که سرش را به من نزديک مي‌کرد، آرام گفت: «پسرم 10 ساله است و خيلي هم به پرمويي‌اش حساس شده. تاز‌گي‌ها زيربغلش موهاي تيره‌اي رشد کرده. يه طور نگاه کن متوجه نشه و جوش‌هاي صورتشو ببين! واقعا من و پدرش نمي‌دانيم چه کار کنيم؟ به نظرت مشکلي داره که به اين زودي بالغ شده؟» اگر اين مشکل، مشکل شما هم هست، گفت‌وگوي «کلينيک کودکان» اين هفته را با دکتر مريم رزاقي‌آذر، فوق‌تخصص غدد درون‌ريز و متابوليسم کودکان و استاد دانشگاه علوم‌پزشکي تهران، در همين رابطه بخوانيد.

سلامت: سن شروع بلوغ براي والدين هميشه سوالي مهم است. ابتدا در اين‌باره بفرماييد؟

بلوغ در دخترها به‌طور متوسط از10 تا 12 سالگي و در پسرها از 11 تا 13 سالگي شروع مي‌شود و در دخترها تا 16-15 سالگي و در پسرها تا 18-17 سالگي ادامه مي‌يابد. البته به‌طور متوسط ممکن است در دخترها کمي بيش از يک سال زودتر شروع ‌شود.

سلامت: تقريبا هيچ‌کدام از پدر و مادرها مراحل بلوغشان را به خاطر ندارند و در برخورد با فرزندشان به مشکل برمي‌خورند. اصلا در بلوغ بايد چه اتفاقي بيفتد؟

بلوغ مرحله‌اي از رشد و تکامل انسان است که کودک را از طفوليت به بزرگسالي مي‌رساند. در اين مرحله از زندگي، غدد جنسي فعال مي‌شوند و شروع به ترشح مي‌کنند و در دختر و پسر علائم متفاوتي را پديد مي‌آورند. در دخترها بلوغ با جوانه زدن پستان شروع مي‌شود و سپس رويش موهاي تناسلي (الگويي متفاوت با پسرها دارد) و زيربغل اتفاق مي‌افتد. اين روند با بزرگ شدن رحم و تخمدان‌ها ادامه مي‌يابد و در پايان با عادت ماهيانه تکميل مي‌شود. بلوغ پسرها نيز به ترتيب با بزرگي بيضه‌ها و آلت و پيدايش مو در ناحيه تناسلي، زيربغل، بدن، صورت، ضخيم شدن صدا و عضلاني شدن بدن همراه است. در اين بين رشد طولي بدن در هر 2 جنس همچنان ادامه مي‌يابد.

سلامت: تفاوتي هم در رشد قد دو جنس وجود دارد؟

کودکان در 3-2 سال اول زندگي، رشد قدي سريع‌تري دارند. اين رشد در سنين بين 4 تا 10 سال، تقريبا 6-5 سانتي‌متر در سال است و در بلوغ، با جهش قدي ايجاد شده که اين ميزان در دخترها به6 تا 8 و در پسرها به 8 تا 10 سانتي‌متر در سال مي‌رسد. با توقف رشد قدي، بلوغ پايان مي‌يابد. رشد قدي در دختران بعد از جهش آهسته‌تر شده و تا 3-2 سال بعد از عادت ماهيانه ادامه مي‌يابد ولي اين زمان در پسرها طولاني‌تر است.

سلامت: اگر نشانه‌هاي بلوغ دختر يا پسري يکي- دو سال زودتر از آنچه گفتيد ديده شود، بايد به بلوغ زودرس شک کنيم؟

بله، اگر اولين علامت بلوغ در پسرها قبل از 9 سال و در دخترها قبل از 7 سال (گاهي 8 سال را هم در نظر مي‌گيريم) بروز کند، بلوغ زودرس محسوب مي‌شود. البته اين اعداد در نژادهاي مختلف متفاوت است. در تحقيقاتي که در تهران انجام شد، اين رقم در دخترها 7 سال و 5 ماه بود. البته بلوغ زودرس حتما بايد به وسيله پزشک تاييد شود.

سلامت: چرا بعضي از کودکان دچار بلوغ زودرس مي‌شوند؟

بلوغ زودرس تحت تاثير علل محيطي و مرکزي است و پيگيري از آن از 2 جنبه براي ما مهم است؛ اول علت بلوغ زودرس که ممکن است نشاني از يک مشکل مرضي در کودک باشد و ديگري توقف رشد طولي که امکان دارد باعث کوتاه قدي او شود. پس از بررسي، اغلب در50 درصد موارد پسرها و 95 درصد در دخترها علت خاصي براي بلوغ زودرس يافت مي‌شود.

سلامت: مثلا چه علتي؟

امواجي در هيپوتالاموس مغز وجود دارند که اثر بازدارنده دارند و اجازه فعاليت غدد جنسي را نمي‌دهند. احتمالا با افزايش سن استخواني و حجم بدن، اين ماده بازدارنده کنار مي‌رود و هيپوتالاموس فعال مي‌شود و غدد جنسي متعاقب آن عملکرد خود را آغاز مي‌کنند و فرد بالغ مي‌شود. البته وجود غده‌اي در تخمدان، بيضه يا غده فوق‌کليه (در رويش موهاي جنسي نقش دارد) مي‌تواند ترشح هورمون‌هاي مردانه يا زنانه را شعله‌ور کند. اين غده ممکن است خوش‌خيم يا بدخيم باشد و علائم جنسي ايجاد کند که شبيه آغاز بلوغ است. اين نوع از بلوغ، کاذب يا محيطي است اما اگر غده‌اي در مغز باشد که باعث فعال شدن هيپوتالاموس شود، به آن بلوغ حقيقي يا مرکزي گفته مي‌شود.

سلامت: بسياري از والدين برنامه‌هاي ماهواره يا اينترنتي را عاملي براي مطلع شدن کودک از مسائل جنسي و بلوغ زودرس مي‌دانند اين ديدگاه به نظر شما علمي است؟

بله، اين نگراني متخصصان خارج از کشور هم است. نشستن پاي برنامه‌هاي ماهواره‌اي و ديدن صحنه‌هاي جنسي و آگاهي از اين موضوع مي‌تواند اثر محيطي داشته باشد و شعله‌ور کننده بلوغ باشد و امواج بازدارنده مغز در شروع بلوغ جنسي را مهار کند. البته کاهش ناگهاني امواج در پديده بلوغ هنوز ناشناخته است.

سلامت: چرا بلوغ زودرس مانع رشد قدي مناسب کودک مي‌شود؟

چون بيشترين رشد طولي در دوران کودکي است و اگر عاملي اين دوره را کوتاه‌تر کند، رشد کودک کافي نخواهد بود و در صورتي که اين موضوع محرز شود بايد روند بلوغ را متوقف کنيم. علاوه بر اين کودک تغييرات بدني پيدا مي‌کند که به همسالان خود شباهت ندارد و از نظر رواني نيز به او آسيب مي‌زند.

سلامت: پس مي‌توان به والديني که کودکان پرمو يا با موهاي ضخيم دارند، هشدار داد و اين موها را علامتي مهم تلقي کرد؟

نه در حدي که باعث ترسشان شود اما در بعضي از کودکان به‌طور ژنتيکي اختلال‌هاي آنزيمي در غده فوق‌کليه وجود دارد که باعث پرمويي در آنها مي‌شود. اين مساله نيز بايد زود تشخيص داده شود زيرا ترشح هورمون‌هاي جنسي از اين غده، ممکن است باعث زودتر بسته‌شدن استخوان‌ها و کوتاه قدي در کودک شود، بنابراين کودکاني که پرمو هستند و حتي موهاي ضخيم بدنشان زودتر رويش پيدا کرده بايد آزمايشي انجام دهند و سطح هورمون‌هاي غده فوق‌کليه اندازه گرفته شود و در صورت مثبت‌شدن جواب آزمايش درمان آغاز شود.

پاسخ به پرسش يکي از خوانندگان «سلامت» درباره بلوغ زودرس

دختري 8 سال و نيمه دارم که به تشخيص فوق‌تخصص غدد، به بلوغ زودرس رسيده است. براي کنترل رشد قدي و ساير نشانه‌هاي بلوغ، چند آمپول تجويز کرده‌اند تا هر ماه به او تزريق شود. اين دارو‌ها در آينده عوارضي براي دخترم نخواهد داشت و روي رشد دستگاه توليدمثلش تاثير منفي نمي‌گذارد؟ در ضمن دخترم نارس به دنيا آمده بود و هنگام تولد حدود يک کيلو‌گرم وزن داشت. آيا اين موضوع مي‌تواند زمينه‌ساز بلوغ زودهنگام او باشد؟252****911

ارتباطي بين نارس بودن نوزادان و بلوغ زودرس آنها در آينده پيدا نشده است اما بايد مشخص شود پيدايش جوانه پستاني اين کودک در چه سني است و در چه مرحله‌اي از بلوغ قرار دارد. ميانگين سن بلوغ در دخترهاي ايراني 7 سال و 5 ماه است. اگر شروع بلوغ همين سن باشد، اصلا بلوغ زودرس محسوب نمي‌شود. در صورتي که بلوغ، زودرس نباشد و درمان را آغاز کنيم، شاهد اثر معکوس روي قد خواهيم‌بود. چنين آمپول‌هايي اگر بي‌مورد تزريق شوند، رشد قدي را کندتر مي‌کنند و حتي جلوي جهش قد را مي‌گيرند. هر دارويي ممکن است عارضه‌اي داشته باشد ولي اگر ضررش بر نفعش غالب باشد، قطعا پزشک آن را تجويز نخواهد کرد.