تغذیه مناسب پاییزی از نگاه طب سنتی/ چگونه در این فصل رژیم بگیریم

با آغاز ۶ ماه دوم سال و سرد شدن تدريجي هوا، بايد در رژيم غذايي نيز تغييراتي ايجاد کرد. در اين زمينه ، حضرت امام رضا(ع) توصيه هاي بسيار ارزشمندي دارند که براي اطلاع بيشتر شما خوانندگان محترم با دکتر سيدسعيد اسماعيلي پزشک و محقق طب اسلامي در اين باره گفت وگويي کرديم.

اين محقق طب اسلامي با اشاره به اين که ماه اول پاييز «ايلول» نام دارد، مي افزايد: در اين ماه غلبه سودا زياد مي شود. زيرا باتوجه به اين که سودا سرد و خشک است و طبع پاييز نيز سرد و خشک است، در افراد غلبه سودا بيشتر مشاهده مي شود. براي جلوگيري از غلبه سودا و بيماري هاي ناشي از آن، حضرت امام رضا(ع) توصيه هايي دارند که از جمله آن استفاده از مسهل هاست. داروهايي که فرد استفاده مي کند و به دنبال آن دچار اسهال مي شود.

وي مي افزايد: حضرت امام رضا(ع) توصيه مي کنند که سردي ها را در فصل گرم و گرمي ها را در فصل سرد مصرف کرده و در فصل معتدل بهار و پاييز از غذاي معتدل استفاده کنيد. بنابراين نبايد در فصل بهار و پاييز غذاهاي خيلي گرم و خيلي سرد را مصرف کرد. وقتي وارد فصل زمستان شديم، مي توانيم ميزان مصرف گرمي ها را افزايش دهيم. رعايت اين نکات براي افراد مسن اهميت بيشتري دارد؛ زيرا با افزايش سن، مزاج سردتر مي شود و پرهيز از مصرف سردي ها در فصل هاي سرد ضروري تر است. هر چند در سنين جواني هم رعايت اين نکات مهم است اما گاهي حرارت مزاجي جوانان اين سردي را جبران مي کند. بار ديگر بر اين نکته تاکيد مي کنيم که بايد از ميوه هاي فصل استفاده شود.

اسماعیلی با اشاره به اينکه اگر فعاليت بدني و ورزشي در فصل سرد سال بيشتر شود، مي تواند به بدن ما انرژي بيشتري برساند و سردي مزاج را کاهش دهد، گفت: به ويژه در فصل زمستان، ورزش متعادل رطوبت اضافه بدن را دفع مي کند و کاهش اين رطوبت در پيشگيري از بيماري هاي عفوني مانند سرماخوردگي، سينوزيت، عفونت گوش و… موثر است. هر چه رطوبت بيشتر باشد زمينه بروز اين گونه عفونت ها افزايش پيدا مي کند. در فصل هاي سرد سال، نوشيدن آب به ويژه آب سرد ناشتا مضر است و بهتر است از نوشيدني هايي که طبع گرم تري دارد مانند شربت عسل استفاده کرد. همچنين مصرف دم نوش هاي گياهي با طبع گرم مانند آويشن، بابونه و استوخودوس هم مفيد است. افرادي که سوداوي هستند، مي توانند در فصل پاييز از دم کرده گل گاوزبان استفاده کنند.

تدابیر مهم در فصل پاییز:

خودداری از مصرف غذاهای بسیار گرم: مزاج این فصل، همان‌طور که ذکر شد، خشک است و از هر عملی که موجب افزایش خشکی بدن می‌شود، باید پرهیز كرد. از جمله این موارد می‌توان به غذاهای بسیار گرم، گوشت‌های مانده، گوشت شکار و ادویه‌جات با گرمی زیاد اشاره كرد.

پرهیز از زیاده‌روی در نزدیکی: افراط در نزدیکی جنسی، هر چند که در هر زمانی برای جسم و روح مضر است، ولی در فصل پاییز ضرر بیشتری دارد، زیرا مقاربت جنسی از خشکی افزاهای بسیار قوی است.

پرهیز از نوشیدن آب سرد: آب سرد موجب ضعف حلق و تارهای صوتی مي‌شود و با توجه به شیوع زیاد بیماری‌های تنفسی فوقانی در این فصل، بهتر است از نوشیدن آن پرهیز شود.

پرهیز از قرار دادن سر در معرض مستقیم هوا: در فصل پائیز سر خود را بپوشانید زیرا سر بدون پوشش به ویژه در اوایل صبح که هوا سرد است، موجب بسته شدن منافذ پوستی می‌شود. بسته شدن این منافذ، سبب می‌شود که بخارات دفع نشود و تجمع آن‌ها در سر باعث بروز برخی بیماری‌ها، از جمله نوعی زکام و سرفه می‌‌شود.

دوری از مکان سرد: اجتناب از خوابیدن در مکان سرد و حمام با آب سرد، به دلیل بسته شدن منافذ پوستی و عوارض ناشی از آن كه باید از این کار پرهیز کرد.

خودداری از استفراغ: در این فصل از انجام هر عملی مثل قی، که موجب تحریک خلط‌ها می‌شود، باید پرهیز نمود. قی در این فصل زمینه را برای بیماری‌های تب‌دار فراهم می‌کند.

تعادل در مصرف میوه‌ها: زیاده‌روی در مصرف میوه‌های فصل مضر است و باید از این کار خودداری شود. از میوه‌های مناسب این فصل می‌توان به سیب، به و گلابی اشاره کرد.

پرهیز از اعراض نفسانی: اعراض نفسانی، به ویژه غم و اندوه، در هر فصلی ضرر است، ولی در فصل پاییز به ویژه برای افرادی که زمینه بیماری‌های سوداوی دارند، ضرر بیشتری دارد و باید تا حد امکان از این موارد پرهیز نمود و به اموری مشغول شد که موجب سرور و شادی شود.

رطوبت بدن: به دلیل خشکی فصل و تأثیر آن روی بدن، لازم است از عواملی که موجب تری بدن می‌‌شود، کمک گرفت. یکی از این عوامل، حمام کردن است که برای رطوبت بخشی مناسب، بهتر است یک روز در میان، استحمام با آب نیم‌گرم انجام گیرد؛ زیرا آب بسیار گرم باعث تحلیل رطوبت و افزایش خشکی بدن می‌‌شود. همچنین می‌توان برای رطوبت بیشتر از وان آب نیم‌گرم به مدت نیم ساعت استفاده كرد. چرب کردن بدن با روغن بنفشه و بادام نیز از مواردیست که به افزایش رطوبت بدن و کاهش خشکی آن کمک موثری می‌کند.

استفاده از عطر: در این فصل بهتر است براي تقویت روح از عطرها و بوهای خوش و ملایم استفاده كرد.

غذاهای مناسب فصل: در این فصل، بهتر است غذاهای با گرمی معتدل مصرف شود. گوشت‌ها، گوشت بره و مرغ چاق مفید هستند. از شیرینی‌ها نیز آن چه از شکر، مغز بادام و پسته تهیه شده باشد، مناسب است.

تغذیه مناسب پاییزی از نگاه طب سنتی

فصل پاییز به دلیل داشتن مزاج سرد و خشک مطابق با طبع سوداوی است. برای همین افراد سودایی که مزاج سرد و خشک دارند در این فصل دچار مشکل می شوند.

در اول فصل پاییز به علت سردی هوا، بلغم کمی مانده و صفرا از جوشش و طغیان افتاده و در عوض سودا غالب می شود.

در این فصل املاح وارد شده به بدن به صورت رسوب به علت خنکی شب ها و افزایش صفرا وارد خون می شود. به همین علت مصرف مواد مسهل برای دفع مواد قلیایی خون (سودا) که شور و تلخ است مناسب است.

در طب سنتی حتی برای بیماری ها هم طبع در نظر گرفته اند به عنوان مثال در بهار که طبع گرم تر دارد افزایش جوش های پوستی و دمل شیوع بیشتری دارد. از این رو شاهد هستیم در فصل پاییز نیز بیماری های سرد مثل سرماخوردگی، بیماری های مفصل، بیماری های عصبی، استرس و افسردگی بیشتر می شود.

از آنجایی که تغییر فصل ها با تغییراتی در تمام حیات از جمله انسان همراه است تدابیر خاص مناسب هر فصل ضروری است.

با توجه به این که طبع پاییز سرد و خشک است مصرف موادی که باعث سردی یا خشکی بدن می شوند باید محدود شود چون تأثیر منفی این فصل را افزایش می دهند. موادی مانند سیر و غذاهای حاوی ادویه جات مثل سوسیس و کالباس و غذاهای حاوی نمک زیاد مثل انواع شورها و غذاهای حاوی آب غوره و سرکه و آب لیمو مثل ترشیجات باعث کاهش رطوبت بدن و افزایش خشکی و سودا می شوند؛ از این رو در مصرف آن ها باید دقت نمود.

مهر، آبان، آذر

در ماه مهر که ابتدای فصل پاییز است بهتر است استحمام کمتر شود، خربزه و خیار کمتر میل شود، گوشت های معتدل مثل بره و بزغاله مصرف شود و گوشت گاو نباید خورده شود. خوردن انواع مسهل برای سبک شدن مزاج توصیه می شود. در ابتدای این ماه انجام حجامت توصیه شده است.

در ماه آبان که سردی هوا محسوس تر است حتماً باید از قرار گرفتن در مکان های سرد به خصوص اوایل و اواخر روز اجتناب نمود (به مدت طولانی). مواد مسهل نباید مصرف شود و مصرف انار و میوه فصلی توصیه می شود تا مزاج به خشکی نرود. بهتر است آب کمتر میل شود. مصرف مواد غذایی با طبع گرم همچنان مفید است. در این ماه ورزش ها و حرکت های سنگین مناسب است.

در ماه آذر که سردی هوا غالب شده است استحمام کمتر شود. نوشیدن آب در شب مفید نیست و در اول صبح آب گرم بسیار مناسب است. در پوشاندن بدن از باد و سرما باید دقت کامل شود.

افسردگی فصلی

روان پزشکان سال هاست به تأثیر نور در تشدید برخی بیماری ها پی برده اند و معتقدند برخی انواع افسردگی مثل افسردگی فصلی در فصول پاییز و زمستان به علت کاهش نور دریافتی بدن و در پی آن کاهش هورمون ملاتونین مغز رخ می دهد. امروزه با گسترش شهرنشینی و کمبود نور آفتاب در آپارتمان ها، تنش ها در فصول سرد افزایش می یابد از این رو رعایت یکسری نکات به بهبود این وضعیت کمک می کند. مثلاً پیاده روی سبک حدود 10 دقیقه در نزدیک ترین پارک، کنار زدن پرده ها و استفاده از همان نور اندک، استفاده از مواد غذایی با طبع گرم (گوشت بوقلمون گرم بوده و ماده آرام بخش تولید می کند) و استفاده از غذای سبک هنگام شب. با رعایت این نکات کوچک تغییرات مهمی در زندگی شما رخ می دهد.

سرماخوردگی در پاییز

از شایع ترین بیماری های این فصل سرماخوردگی است. در طب سنتی ترشحاتی که از بینی خارج می شود زکام و ترشحات پشت حلق را نزله می نامند. این ترشحات باید از سر و بینی پاک شوند و به هیچ وجه نباید مانع خروج این مواد شد. متأسفانه امروزه با بروز اولین نشانه های سرماخوردگی مصرف آنتی هیستامین و قرص سرماخوردگی مانع خروج این مواد شده و مدتی بعد سرماخوردگی به صورت حادتر و همراه با عفونت برگشت می کند که به دلیل سرکوب اولیه که نامناسب بوده است، اتفاق می افتد.

در روزهای اول زکام حمام رفتن و تعریق در حمام مضر است ولی در روزهای آخر مفید است. پس از استحمام هم حتماً سر را باید پوشاند.

مصرف حریره ای که با نشاسته، شکر و روغن بادام شیرین تهیه شده باشد بسیار مفید است. همچنین آش حاوی اسفناج و ماش پوست کنده و نیز آش جو با عناب یا حریره حاوی سبوس گندم، مغز بادام و عسل همگی مناسب هستند.

بخور با ترکیبی از شوید، بومادران، بابونه و آویشن بسیار مفید است و باعث خروج سریع تر مواد دفعی و سبکی سر می شود.

در مراحل اولیه احساس بروز سرماخوردگی قرقره کردن آب ولرم همراه نمک یا جوش شیرین، نوشیدن فراوان مایعات گرم و شیرین، استفاده از هوای آزاد در محیط بیرون و تنفس عمیق و استفاده از بخورهای گیاهی مثل بخور اکالیپتوس توصیه می شود.

مصرف این مواد در پاییز مفید است و توصیه می شود

گوشت بره، شتر، بلدرچین، گندم (نان، جوانه، در آش و سوپ )، نخود و لوبیا (با خیساندن نفخ آن گرفته شود)، سیب، مواد غذایی آب پز و یا کبابی (سرخ کردنی بسیار کم)، میوه های شیرین و آبدار (انار شیرین و انگور شیرین)، کشمش، مویز، بادام، زرده تخم مرغ (آب پز یا عسلی)، شیره خرما و انگور، مربای بالنگ، به، سبزیجات، چغندر، ترب، هل و دارچین، انجیر، شیر با عسل، شیر برنج، فرنی و کنجد.

مصرف این مواد در پاییز باید به حداقل برسد

غذاهای آماده و حاضری، غذاهای فریز شده و مانده، سرخ کردنی های مانده، انواع سس، انواع کنسرو، پنیر پیتزا، انواع تنقلات بسته بندی شده، کاکائو، قهوه، نسکافه، چای پر رنگ، مواد حاوی افزودنی و نگه دارنده، بادمجان، گوشت گاو و گوساله، ماهی شور و دودی، آب لیمو، آب غوره، سرکه، پنیر شور، ماست و دوغ و کشک، نان باگت یا خمیر، قارچ، گوجه فرنگی، میوه های ترش (لیموترش، گریپ فروت، انار ترش و پرتقال)، عدس، لوبیا سبز، گوجه فرنگی، ترشیجات.

چگونه در پاییز رژیم بگیریم؟

لاغر شدن نياز به تغيير سبك زندگي، تغذيه‌ي درست و ورزش منظم دارد. اما اگر با رسيدن فصل پاييز قصد داريد چند كيلو كم كنيد مي‌توانيد روي مواد غذايي معرفي شده در اين مطلب حساب كنيد. اين مواد غذايي كم كالري‌اند، به شما احساس سيري طولاني مدتي مي‌دهند و در سوزاندن كالري‌ها به شما كمك مي‌كنند. توصيه مي‌كنيم با مصرف زياد اين مواد غذايي به استقبال فصل سرما و خوش اندام‌تر شدن برويد.

چغندر

چغندر يكي از سبزيجاتي است كه حاوي بيشترين ميزان قند است اما با اين حال كالري كمي دارد يعني حدود 50 كالري در هر فنجان. اگر چغندر را با سبزيجات ديگر ميل كنيد يك ماده‌ي غذايي لاغري بي نظير مصرف كرده‌ايد.

بروكلي

بروكليِ عزيز سرشار از فيبر و مواد مغذي است كه هر دو براي سلامت شما لازم و ضروري است. علاوه بر اين بروكلي كم كالري است و به شما احساس سيري طولاني مدتي مي‌دهد. زماني كه گرسنه نباشيد هم كه خودتان بهتر مي‌دانيد، كمتر به سراغ پرخوري مي‌رويد.

زغال اخته

زغال اخته كم كالري و حاوي گلوسيدهاي كمي است اما در عين حال سرشار از فيبر است. نصف فنجان زغال اخته حاوي 25 كالري است. شايد به دليل طعم ترش آن كمتر تمايل به مصرف اين ماده‌ي غذايي داشته باشيد. توصيه مي‌كنيم زغال اخته را به عنوان مثال به سالادهايتان اضافه كنيد و از خواص آن بهره ببريد.

كرفس

افرادي كه قصد لاغري دارند كرفس زيادي مي‌خورند به خاطر اين كه يك ماده‌ي غذايي كم كالري است. دو شاخه كرفس حاوي حدود 95 درصد آب است. كرفس سرشار از فيبر است و همين فيبرها يك ماده‌ي مغذي سالم ساخته است.

قارچ

قارچ اشتها برانگيز و مغذي و در عين حال كم كالري است. هر نصف فنجان قارچ حاوي 10 كالري است. اين ماده‌ي غذايي پرطرفدار كمابيش فاقد چربي است و منبع خوب فيبرها، پتاسيم، سلنيوم، ريبوفلاوين، تيامين، اسيدفوليك، ويتامين B6 و زينك (روي) است.

بايد بدانيد دو هفته مصرف منظم قارچ خام باعث كاهش وزن خواهد شد. در واقع بيشتر ستاره‌هاي سينما براي لاغري رژيم غذايي حاوي قارچ خام را دنبال مي‌كنند.

كلم

كلم سرشار از فيبر بوده و كم كالري است. هر فنجان كلم برگ خرد شده حاوي 20 كالري است. كلم‌ها جزو سبزيجات بسيار مغذي محسوب مي‌شوند و براي افرادي كه قصد لاغري دارند يك ماده‌ي غذايي فوق‌العاده است.

كدو تنبل

كدو تنبل يك ماده‌ي غذايي لاغر كننده‌ي بسيار موثر است. اين كدوي گرد و قلمبه كم كالري بوده و در عين حال سرشار از فيبر، ويتامين‌ها و مواد معدني است. بايد بدانيد كه كدو تنبل حاوي ميزان زيادي بتاكاروتن است.

كلم بوك چوي

كلم بوك چوي يك كلم چيني است. هر فنجان كلم پخته حاوي 20 كالري است.
اين كلم سرشار از آب و انواع فيبرها مي‌باشد و باعث ايجاد احساس سيري طولاني مدت مي‌شود. به اين ترتيب شما را در مسير لاغري قرار مي‌دهد.

كاهو

اگر به لاغري و زيبايي اندام خود اهميت مي‌دهيد كاهو را دريابيد. كاهو كم كالري است و احساس سيري طولاني مدتي ايجاد مي‌كند به خاطر اين كه سرشار از فيبر است. بسياري از ستاره هاي هاليوودي براي لاغري از اين ماده‌ي غذايي استفاده مي‌كنند.

بلال

احتمالاً خواندن اين آيتم شما را هم ياد شير بلال و بوي زغال انداخت. بايد بدانيد هر بلال متوسط حاوي 83 كالري است. اين ماده‌ي غذايي خوشمزه سرشار از پتاسيم و تيامين است و حاوي ميزان قابل توجهي فيبر و پروتئين مي‌باشد. بلال جلوي اشتهاي زياد را مي‌گيرد و سيري طولاني مدتي ايجاد مي‌كند.

فلفل تند طعم تندي به غذاها مي‌دهد و در عين حال كم كالري است. اگر مي‌خواهيد متابوليسم يا همان سوخت و ساز بدنتان را تحريك كنيد به سراغ فلفل تند برويد.

هويج فرنگي

هويج فرنگي يك ماده غذايي نشاسته‌اي مغذي و كم كالري و سرشار از فيبر است. در هر نصف فنجان از اين هويج 60 كالري وجود دارد. هويج فرنگي شما را سير مي‌كند و جلوي پرخوري را مي‌گيرد.

فلفل تند

فلفل تند طعم تندي به غذاها مي‌دهد و در عين حال كم كالري است. اگر مي‌خواهيد متابوليسم يا همان سوخت و ساز بدنتان را تحريك كنيد به سراغ فلفل تند برويد. اين ماده‌ي غذايي پرطرفدار به سوزاندن چربي‌ها كمك كرده و احساس سيري طولاني مدتي هم ايجاد مي‌كند.

گلابي

گلابي سرشار از فيبر است كه به كنترل دستگاه گوارش كمك مي‌كند. اين ماده‌ي غذايي حاوي فيبري به نام پكتين است كه احساس سيري طولاني مدتي ايجاد مي‌كند و جلوي پرخوري را مي‌گيرد.

سيب

يك عدد سيب يك ميان وعده‌ي ايده آل محسوب مي‌شود. سيب خوش طعم و كم كالري است. يك عدد سيب 140 گرمي به زحمت 90 كالري دارد.