آیا رنگ مو سرطان زاست؟

مجله زنان امروز – دکتر فریده مهتی پور: رنگ کردن موها از سال ها قبل در بین زنان رایج بوده است. متون باستانی باقی مانده از خاورمیانه و افریقا نشان می دهد که این کار قدمتی دیرینه دارد. البته طی سال های اخیر این عمل در بین مردان نیز رواج قابل توجهی یافته است. آنچه در خوب رنگ شدن مو اهمیت دارد، نفوذ رنگ به داخل شفت مو است و چون این نفوذ به اندازه مولکولی رنگ مورد نظر ارتباط مستقیم دارد، بنابراین رنگ هایی که اندازه مولکول هایشان نسبتا کوچک تر است معمولا رنگ های بهتر و مطلوب تری هستند. 

از طرف دیگر، با توجه به اینکه امروزه زنان به تغییر مکرر رنگ مو گرایش دارند، بنابراین رنگ موهایی که به سهولت بتوانند رنگ مورد نظر آنها را ایجاد کنند با استقبال بیشتری مواجه می شوند. به طور کلی رنگ های موجود را می توان به سه دسته تقسیم کرد: رنگ های گیاهی، رنگ های متالیک و رنگ های مصنوعی آلی. با توجه به اینکه رنگ های آلی نسبت به دو دسته دیگر رنگ های طبیعی تر، زیباتر و درخشان تری به مو می دهند، امروزه بیشتر استفاده می شوند.

رنگ های گیاهی

از جمله رنگ های گیاهی که قدمتی دیرینه دارد رنگ حناست. گیاه حنا به طور طبیعی در خاورمیانه و شمال افریقا یافت می شود، که از برگ های خشک آن می توان رنگ حنا را تهیه کرد. البته برگ ها را باید قبل از به گُل نشستن گیاه از آن جدا کرد وگرنه کیفیت مطلوبی نخواهندداشت. 

پایه اصلی که در این گیاه وجود دارد و باعث ایجاد رنگ قرمز می شود نوعی نفتوکینون است که طی یک ساعت می تواند به ساقه مو رنگ بدهد و مدت 15هفته پایدار باقی بماند. این رنگ برای مو غیرسمی است و هیچ آسیب فیزیکی یا شیمیایی به ساقه مو وارد نمی کند، ولی به علت داشتن رنگ قرمز خاص و احتمال رنگ گرفتن پوست دست و ناخن هنگام مصرف امروزه چندان از آن استقبال نمی شود.

امروزه بیشتر پودر حنا را با وسمه یا پودر قهوه و سایر مواد مشابه مخلوط و سپس از خمیر نرم حاصل شده برای رنگ آمیزی مو استفاده می کنند. استفاده توأم این مواد می تواند تا حدودی رنگ قرمز- نارنجی حاصل از حنا را تعدیل کند. گفتیم مولکول اصلی حنا (که حناتانیک اسید هم نامیده می شود) یک نوع نفتوکینون با فرمول C10H6O3 است. اندازه مولکولی حنا بسیار کوچک تر از پروتئین ها یا فسفولیپیدهاست که اجزای ساختمانی جدار سلول ها و نیز لایه خارجی پوست را تشکیل می دهند. 

بنابراین وقتی ماده حنا به صورت خمیری  کل روی پوست یا مو قرار می گیرد این مولکول ها می تواننداز خمیرحنا عبور کنند و از عرض کوتیکول مو (لایه خارجی مو) بگذرند و باعث رنگ گرفتن آن شوند. هرچه حنا مدت طولانی تری روی مو قرار گیرد به طور عمقی تر و کامل تری مو را رنگ می کند. هرچند رنگ حاصل شده قرمز- نارنجی است ولی طی 48 ساعت اول پس از مصرف تا حدودی تیره تر می شود و اگر کراتین مو به وسیله مولکول های حنا اشباع شده باشد این تیره شدن بیشتر خواهدبود. توجه کنید که عبور مولکول های حنا از لایه خارجی مو و جایگزین شدن این مولکول ها در قسمت های داخلی تر باعث می شود رنگ حنا پایدار شود و بنابراین از بین بردن یا تغییردادن آن به آسانی صورت نگیرد. 

این جایگزینی مولکول ها به نحوی است که در اکثر موارد اجازه تغییر رنگ مو را به شما نمی دهد، مگر اینکه موهای رنگ شده را کوتاه یا با مواد اکسیدکننده بسیار قوی بی رنگ کنید. لازم به توضیح است که حتی مواد اکسیدکننده نیز در بسیاری از موارد قادر به از بین بردن کامل این ماده نیستند. بنابراین اگر شما جزء افرادی هستید که دوست دارید مدام رنگ مویتان را تغییر دهید، بهتر است از این ماده یا موادی را که در ترکیب آنها تاحدودی حنا به کار رفته است، استفاده نکنید.

علاوه بر حنا، گیاهان دیگری نیز برای رنگ کردن مو در مناطق خاصی از جهان رایج هستند، مثلا یک نوع گیاه خاصی از دسته کامومیل رنگ زرد روشنی ایجاد می کند که چون فقط لایه خارجی مو را رنگ می کند، می تواند هم برای رنگ کردن و هم برای روشن تر و درخشان تر کردن مو مورد استفاده قرار گیرد. این گیاهان را معمولا می توان به راحتی از عطاری ها تهیه کرد.

رنگ های متالیک

دسته دوم، رنگ های متالیک هستند که معمولا رنگ موی مردان از این نوع است. در این رنگ ها از نمک های غیرآلی استفاده می شود که مانند یک پوشش سطحی عمل می کنند و سطح مو را می پوشانند. در این حالت تغییر رنگ مو تدریجی است و برخلاف رنگ های اکسیدکننده ناگهانی و بارز نیست. عیبی که این رنگ ها دارند این است که کدر و غیردرخشان هستند و در صورت استفاده مکرر می توانند باعث شکنندگی و آسیب موها نیز بشوند. از مواد رایجی که در این رنگ ها استفاده می شود می توان به استات سرب (برای ایجاد رنگ قهوه ای تا مشکی) و نیترات نقره همراه با مس (برای ایجاد رنگ های خاکستری روشن) اشاره کرد. 

البته امروزه کارخانه ها برای ارضای سلایق مختلف ترکیبات متفاوتی از فلزات را تولید و با مخلوط کردن آنها به مقادیر مختلف رنگ های متنوعی را ایجاد می کنند. توجه داشته باشید که از بین بردن این رنگ ها از سطح مو آسان نیست و به این منظور بهتر است اجازه دهیم موها رشد کنند. 

متاسفانه در سال های اخیر در تبلیغات کمراه کننده ای که صورت گرفته این رنگ ها موادی معرفی شده اند که بعد از چند بار مصرف باعث تغییر رنگ دائمی موها می شوند و سفیدی مو را به طور کامل از بین می برند. در حالی که چنین چیزی فاقد مبنای علمی است و در حال حاضر راهی برای رفع سفیدی مو به طور دائم وجود ندارد و همه روش های مورد استفاده موقتی است. 

رنگ های مصنوعی آلی

دسته سوم رنگ ها که شایع ترین رنگ های مورد استفاده هستند از حدود 60 سال پیش رایج شده اند. علت مطلوب بودن این رنگ ها آن است که تمام طیف های رنگی را می توان به وسیله آنها ایجاد کرد.این رنگ ها خود به سه گروه رنگ های ناپایدار، نیمه پایدار و پایدار تقسیم می شوند. گروه اول رنگ هایی هستند که بیشتر گروه های موسیقی و… موقع آماده شدن و رفتن روی سن از آنها استفاده می کنند. 

با این رنگ ها که به صورت اسپری هستند می توان کل موها یا قسمتی از آنها را طی چندد قیقه رنگ کرد. البته این رنگ ها با شستن از بین می روند و حداکثر تا یک هفته آثاری از آنها باقی می ماند. گروه دوم که رنگ های نیمه پایدار هستند به شکل شامپوهای رنگی در دسترس اند. این رنگ ها به اکسیدان و غیره نیازی ندارند و هم برای رنگ کردن مو و هم برای درخشان تر کردن رنگ های دیگر استفاده می شوند. رنگ های نیمه پایدار برای از بین رفتن به حداقل شش تا ده بار شست و شو با شامپوهای معمولی نیاز دارند.

گروه سوم یا رنگ های پایدار که امروزه به وفور در دسترس اند درواقع رنگ طبیعی حاصل از یک ماده نیستند و برای ایجاد رنگ نهایی خود به یک ماده طبیعی حاصل از یک ماده نیستند و برای ایجاد رنگ نهایی خود به یک ماده اکسیدکننده (اکسیدان یا هیدروژن پراکسید) نیاز دارند. این رنگ ها بسیار آسیب رسان هستند. عامل اصلی آسیب رسان هم همین ماده اکسیدکننده است که به کورتکس مو صدمه می زند و باعث خشکی و شکنندگی مو می شود. این ترکیبات می توانند حساسیت تماسی در کف سر ایجاد کنند و باعث ایجاد خارش های مقاوم یا حتی زخم شوند. 

در 15 درصد از مصرف کنندگان نیز احتمال حساسیت آلرژیک وجود دارد و به همین دلیل این رنگ ها باید 24 تا 48 ساعت قبل از مصرف روی پوست فرد آزمایش شوند که بهترین محل برای این کار روی ساعد و پشت گوش است. توجه داشته باشید که هر نوع قرمزی و تورم و تاول و واکنش آلرژیک را جدی بگیرید و استفاده از رنگ موردنظر را کنار بگذارید. 

جالب است بدانید که در برخی از مصرف کنندگان آزمایش روی ساعد یا پشت گوش منفی می شود ولی موقع مصرف واکنش نشان می دهند. بنابراین عدم ایجاد حساسیت هنگام آزمایش این رنگ ها به منزله قطعی بودن عدم حساسیت به آنها نیست و در هر صورت مصرف این رنگ ها باید بسیار بااحتیاط انجام گیرد. در سال های اخیر گزارش هایی مبنی بر احتمال آسیب های ژنی و سرطان زایی از این رنگ ها منتشر شده است، ولی هنوز این گزارش ها قطعی نیست. بنابراین به طور قطع نمی توانیم مصرف این رنگ ها را ممنوع کنیم. 

البته توجه داشته باشید که زودتر از سه هفته از ماده اکسیدکننده استفاده نکنید، چون آسیب های شدیدی به بدنه مو وارد می کند و باعث خردشدن و بی حالت شدن مو می شود. برای از بین رفتن این رنگ ها نیز بهترین راه آن است که اجازه دهید مو رشد کند و از مواد روشن کننده و دکلره برای از بین بردن آنها استفاده نکنید، زیرا این کار هم باعث آسیب دیدن شدید مو خواهدشد.

امروزه از دکلره کردن برای از بین بردن رنگ زمینه ای مو استفاده می شود. در این روش، یک آلکالن اکسیدکننده قوی روی مو قرار می گیرد که می تواند رنگدانه های مو را اکسیده و روشن کند. در این حالت مو به رنگ زرد یا زرد مایل به قرمز (بسته به رنگ زمینه ای مو) در می آید و در صورت ادامه مصرف آن رنگ مو پلاتینی به خود می گیرد و سپس می توان رنگ های دلخواه را روی آن ایجاد کرد. 

این کار اگر در خانه انجام شود با پراکسید هیدروژن شش درصد انجام می شود، ولی در آرایشگاه ها برای تسریع کار و گرفتن نتایج مقبول تر از انواع بسیار قوی تر آن استفاده می شود که در عرض نیم ساعت می تواند پایه مو را کاملا روشن کند. توجه داشته باشید که این کار برای مو بسیار آسیب رسان است و باعث ضعیف شدن ساقه مو و خشکی و شکنندگی شدید آن می شود. بعد از دکلره کردن لازم است موها با یک شامپوی مخصوص با Ph اسیدی شست و شو داده شود. استفاده از نرم کننده و ماسک های مرطوب کننده مو و مواد محافظ نیز موقع استحمام و پس از آن توصیه می شود. 

موقع دکلره کردن، علاوه بر آسیب بدنه موها، ممکن است حساسیت تماسی یا آلرژیک نیز ایجادشود که درمان آنها در بعضی از موارد بسیار مشکل است. برخی از سالن های آرایشی در سال های اخیر، برای کم کردن حساسیت های پوستی، لوسیون یا قطره های حاوی کورتون نیز با مواد موردنظر مخلوط می کنند. 

توجه داشته باشید که وجود این مواد در داخل رنگ یا مواد دکلره شما مانع بروز واکنش های پوستی نخواهدشد و توصیه می کنیم آرایشگران عزیز تا حد امکان از مواد ضعیف تری برای انجام این کار استفاده کنند و بعد از مصرف این مواد فرد را در برابر جریان هوای گرم و سشوار قرار ندهند، زیرا این کار با اینکه سرعت عمل را بالا می برد ولی زمینه را هم برای آسیب های ساقه مو و هم برای بروز حساسیت های پوستی فراهم می کند.

اگر این مواد به حدی قوی باشد که باعث سوختگی سطحی پوست شود، حتما لازم است به پزشک مراجعه کنید تا هرچه سریع تر درمان های لازم صورت گیرد و از زخم و عفونت و ریزش موی ناحیه پیشگیری شود. در ایام نزدیک به عید به کرات شاهد مواردی از این حساسیت ها یا سوختگی ها هستیم. 

توصیه می کنیم در آرایشگاه های دارای مجوز و در حد استاندارد اقدام به انجام این کار کنید و حتما از صحت و سلامت خموادی که آرایشگر برای پوست و مویتان استفاده می کند مطمئن شوید و قبلا در این مورد با او صحبت کنید. انجام این کارها در محیط های بدون مجوز و محیط هایی که بهداشت نامطلوبی دارند و از سوی افراد دوره ندیده می تواند آسیب های جبران ناپذیری به پوست و موی شما واردکند.

علاوه براین، اگر شما به طور مداوم از این رنگ ها استفاده می کنید، لازم است برای اینکه آسیب به مویتان را به حداقل برسانید از تغییر مکرر رنگ مو پرهیزکنید و چنان چه موی سفید در ناحیه ریشه موها شما را آزار می دهد فقط ماهی یک بار ریشه موها را رنگ کنید. برای تغییر رنگ مو به رنگ های تیره تر معمولا محدودیتی وجود ندارد ولی اگر می خواهید رنگ موی خود را روشن تر کنید و به ویژه برای این کار می خواهید از دکلره استفاده کنید، بهتر است سالانه یکی دو بار بیشتر این کار را نکنید تا موی شما در این فاصله فرصت کافی برای رشد داشته باشد و رنگ موی جدید آسیب بیشتری به آن وارد نکند. 

به رغم تمام مراقبت های لازم، باز هم نوک موها شکننده و بی حالت و خشک می شود و امکان موخوره وجود دارد. بنابراین توصیه می شود سالانه یکی دو بار موهایتان را در حدود دو تا سه سانتی متر کوتاه کنید و برای پیشگیری از آسیب های بیشتر از سرم و روغن های محافظتی مو که مخصوص بعد از حمام هستند باعث نرمی و لطافت مو می شود و از شکنندگی بیشتر آن جلوگیری می کند. این مواد که تا شست و شوی بعدی روی موی شما باقی می ماند به صورت یک لایه سطح مو را می پوشاند و از آسیب های فیزیکی بیشتر مو جلوگیری می کند. لازم است بدانید که استفاده از اصطلاح «ترمیم کننده مو» مبنای علمی ندارد. 

ساقه مو یک بافت مُرده است و هیچ گونه فعالیت متابولیسمی ندارد که بتواند بازسازی و ترمیم شود. تمام ماسک ها و روغن های مصرفی در داخل حمام یا پس از آن فقط از موها در برابر خشکی و شکنندگی محافظت می کنند و شما حتی با مصرف روغن ها و ترکیبات گیاهی خانگی نیز می توانید این کار را انجام دهید. استفاده از ژل ها و براق کننده ها اگر کوتا مدت باشد برای موهای رنگ شده ضرری ندارد، ولی اگر مداوم و طولانی باشد، می تواند باعث شکنندگی بیشتر آنها شود. در ضمن حالت دادن به این موها با تافت و اسپری و حرارت های قوی سشوار و اتوی مو آسیب به مو را شدت می بخشد.