بیماری آب آوردن جمجمه یا «هیدروسفالی» چیست/سلامت

مغز انسان ممکن است دچار بیماری خطرناک و کشنده ای به نام آب آوردن بشود؛ بیماری ای که در بسیاری موارد جنبه ژنتیک دارد و با تغییر شکلی که در ظاهر و ساختار جمجمه ایجاد می کند، می تواند به کاهش سطح هوشیاری، کما و حتی مرگ منجر شود.

تجمع آب داخل جمجمه یا «هیدروسفالی» ناشی از تجمع بیش از حد و غیر طبیعی مایع مغزی نخاعی در داخل جمجمه است که در اکثر موارد،سبب افزایش فشار داخل مغز و تغییر شکل آن می شود.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به هیدروسفالی هستند؟

به گفته دکتر علیرضا طبیب خویی، جراح مغز و اعصاب، در بسیاری موارد هیدروسفالی علل ژنتیک دارد. یعنی در برخی بیماران به صورت مادرزادی قسمتی از مسیر جریان مایع مغزی نخاعی در داخل مغز تنگ است و این حالت، سبب تجمع تدریجی و پیشرونده مایع داخل مغز می شود. البته هر علت دیگری که سبب انسداد این مسیر شود نیز می تواند به هیدروسفالی منجر شود؛ عواملی چون تومورها و خونریزی های مغزی، کیست ها، عفونت ها وضربه های مغزی نیز به نوبه خود ممکن است به هیدروسفالی منجر بینجامد.

در داخل مغز فضاهایی وجود دارد که به آنها بطن های مغزی می گویند و پر از مایعی به نام مایع مغزی نخاعی است که در درون بطن های مغزی تولید می شود و پس از عبور از داخل این بطن ها به فضای بین مغز و جمجمه راه پیدا می کند و پس از عبور از روی بافت مغز و اطراف نخاع در نواحی خاصی از جمجمه جذب می شود. این مایع شفاف به صورت مداوم داخل و روی مغز و نخاع را شستشو می دهد و هر نوع تجمع بیش از حد و غیرطبیعی این مایع به هیدروسفالی منجر می شود که با بالا رفتن فشار داخل جمجمه همراه است. این اتفاق به دلایل متعددی در سنین مختلف از زمان جنینی در داخل رحم مادر تا کهنسالی می تواند روی دهد.

هیدروسفالی چگونه خبر می کند؟

دکتر طبیب خویی در گفت وگو با جام جم درباره عوارض و نشانه های هیدروسفالی می گوید: تجمع مایع داخل جمجمه و بالا رفتن فشار آن سبب علائمی نظیر سردرد، تهوع، استفراغ، تاری دید و دوبینی می شود و با ادامه این روند، مغز با مایع جمع و فشرده شده و در نهایت به کاهش سطح هوشیاری، کما و حتی مرگ منجر می شود. در مواردی که انسداد کامل نیست و افزایش فشار داخل جمجمه کندتر اتفاق می افتد، اختلال در تفکر، اختلال در راه رفتن و نبود کنترل ادرار می تواند بروز کند.

این جراح مغز و اعصاب می افزاید: در کودکان کم سن و سال که هنوز استخوان های جمجمه شان کاملا به هم متصل نشده است و بین آنها درز وجود دارد، تجمع مایع داخل جمجمه سبب باز شدن این درز ها و فاصله گرفتن استخوان ها از هم می شود که نتیجه آن افزایش دور سر کودک به صورت غیرطبیعی خواهد بود که به طور طبیعی بعد از دوره شیرخواری و بسته شدن درزها روی نخواهد داد. اختلال در تکامل کودک مثلا از نظر زمان گردن گرفتن یا نشستن نیز از علائم دیگر هیدروسفالی در آنهاست.

بیماری قابل کنترل و پیشگیری

آیا می توان از بروز عوارض جبران ناپذیر هیدروسفالی جلوگیری کرد ؟

دکتر طبیب خویی پاسخ می دهد: مانند دیگر بیماری ها تشخیص زودهنگام و درمان بموقع با هدف جلوگیری از تداوم افزایش فشار داخل جمجمه، سیر پیشرونده این بیماری را متوقف خواهد کرد؛ سیری که در شرایط حاد به کما و مرگ و در شرایط مزمن به اختلالات غیر قابل برگشت حافظه و تفکر خواهد منجر شد.

وی می افزاید: پیشگیری از هیدروسفالی اصولا باید از طریق پیشگیری از علل ایجاد آن صورت گیرد که متاسفانه اکثر این علل قابل پیش بینی نیست.کما این که بروز اکثر تومورها یا کیست های مغزی قابل پیشگیری نیست و علل ژنتیک محدودی که سبب هیدروسفالی مادرزادی می شود هم معمولا قبل از بروز تشخیص داده نمی شود، ولی در نهایت مشابه همه بیماری ها تشخیص بموقع، کلید موفقیت در درمان بیماران است.

بررسی زودهنگام اختلالات رشد کودک

علائمی چون سردرد های مقاوم به درمان یا سردردهایی که صبح هنگام شدت می گیرد، اختلالات بینایی مثل دوبینی و تاری دید، بخصوص در صورت همراهی با تهوع می تواند زنگ خطری برای مراجعه به پزشک باشد.

دکتر طبیب خویی با اشاره به این مطلب می گوید: هم اکنون کودکان به صورت مداوم در خانه های بهداشت از نظر قد، وزن، دورسر و روند تکاملی مانند گردن گرفتن و… کنترل می شوند. انجام منظم این معاینات دوره ای به کشف هر چه زودتر اختلال در رشد طبیعی سر و تکامل شیرخوار کمک می کند، گاهی نیز مادر یک شیرخوار به دلیل نداشتن تقارن چشم های کودک، متوجه نگاه غیرطبیعی او می شود و با مراجعه به متخصص پی به ابتلای کودک به هیدروسفالی می برد. پس می توان نتیجه گرفت که توجه به تغییراتی در کودک که مادر به عنوان اولین فرد آنها را کشف می کند، گاهی حیاتی است.

هیدروسفالی، قابل درمان است

به گفته دکتر طبیب خویی جدا از درمان علت اولیه، هیدروسفالی که زود تشخیص داده شود قطعا بیماری قابل درمانی خواهد بود.

درمان این بیماری در واقع همان بازگرداندن جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی است که گاهی با جراحی ضایعه ای که مسیر این جریان را مسدود کرده و گاهی با دارودرمانی برای کاهش موقت تولید این مایع تا برطرف شدن علت انسداد مثل جذب یک خونریزی مغزی صورت می گیرد. وی تاکید می کند: اما درمان اختصاصی این بیماری در صورتی که درمان علت اولیه به برطرف شدن هیدروسفالی منجر نشود یا علت اولیه قابل درمان نباشد، شامل کارگذاری لوله ظریفی به نام «شنت» است که این مایع را از درون بطن های مغزی به داخل حفره شکم هدایت می کند. این لوله از زیر پوست بیمار عبور داده می شود و آن قدر ظریف است که معمولا در ظاهر بیمار تاثیری نخواهد داشت. بعلاوه کارگذاری شنت، عمل نسبتا کوتاهی بوده و بندرت با عارضه ای همراه خواهد بود و در مجموع درمان مطمئن و بسیار کم خطر برای هیدروسفالی محسوب می شود که در صورت درمان نشدن عوارض جبران ناپذیری خواهد داشت.

پونه شیرازی